სხვენის ოთახია – ისეთი პაწაწინა, როგორსაც მწერლები უხილავ თუ ნახევრად ხილულ, ძნელად წარმოსადგენ გმირებს გამოუძებნიან ხოლმე. აღწერა რომ ვცადო, ის სიტყვები უნდა გამოვიყენო, რომლებიც მკაფიო სურათის დასანახად გამოუსადეგარი იქნება: უცნაური, დახრილჭერიანი… ჭაღის ადგილას ჩამოკონწიალებული ნათურა და ძველი კიბე, რომელზე ფეხის დაუდგმელადაც სარკმლიდან ვერ გაიხედავ, ჩემი საცხოვრებლის მთავარი მშვენებაა. რა თქმა უნდა, წაკითხულ თუ წაუკითხავ წიგნებთან ერთად, რომელთა სვეტებიც იატაკიდან იწყება.
როცა ღვინის ბოთლს მჩუქნიან, ისეთ ადგილას ვინახავ, თვალში ხშირად რომ არ მომხვდეს, მაცდუნებელი იმედით რომ არ გამაბრუოს – გავხსნი და აქედან ამოსული ყოვლისშემძლე სული სამყაროს ისე დაატრიალებს, ყველაზე ახლოს იმასთან აღმოვჩნდები, ვინც ახლა ყველაზე შორს არის-მეთქი; გავხსნი და ეს ჩემი ოთახი გაზაფხულის მზით გამთბარ მინდვრად გადაიქცევა, სადაც გრძელკუდა, მოწითალოდ ზურგდაფერილი მელიებივით ვირბენთ და წინა ცხოვრებისა არაფერი გვემახსოვრება-მეთქი. ორ-სამ ბოთლზე მეტი არასდროს მიგროვდება ხოლმე – ხან საჩუქრად წაღება მიწევს, ხან მეგობრების გამასპინძლება. სტუმრების წასვლის მერე, როგორც ყველას, მეც ჩამომიწურავს სასმლის ბოლო წვეთები ჩემს ჭიქაში და წმინდა სიხარულის წუთებიც მქონია – როცა ეჭვის ნამცეცები ქრება და ვრწმუნდები, რომ ნისლში მოულოდნელად გაჩენილი ბილიკები საიმედოა, რომ გამბედაობა მეყოფა მათგან ყველაზე ვიწროს, ყველაზე თავბრუდამხვევის ასარჩევად.
ერთი საღამო მახსენდება. მაჩაბელსა და ახლომახლო ქუჩებზე სეირნობა, როცა ფრანგი მწერალი და თეატრის მსახიობი სოფი მერსერონი ბავშვობაზე, მშობლებზე, ნანტის კონსერვატორიაში გატარებულ წლებზე მიყვებოდა. უნდოდა, მნიშვნელოვანი არაფერი გამორჩენოდა და სიტყვების ქარში გამხვია. თვალწინ დამიდგა ოკეანისპირა სოფელი, სახლი ბაღით, სადაც უმცროს ძმასთან ერთად თამაშობდა, სარდაფი, რომლის სიღრმეშიც მამამისი ბორდოს ღვინოებს ინახავდა და სადღესასწაულო სუფრა ახლად შევსებული ჭიქებით, ორთქლადენილი კერძებით. თეთრი და წითელი ხელსახოცები. გრავირებული სამარილე. ფრთხილად უნდა ვყოფილიყავი, რომ სახელდახელოდ დახატულ ამ სურათში ისეთი ჩრდილები არ გაჩენილიყო, როგორიც მხოლოდ საბჭოთა ბავშვობიდან დამახსოვრებულ ნივთებს ჰქონდა. ერთმანეთს ვადარებდი შორეულ დროში დარჩენილ გასართობებს, ჩვენი ძმების მთავარ გატაცებებს, ძველ რიტუალებსა და ნაძვისხესთან შესასრულებელ სიმღერებს, თეატრისადმი, ლიტერატურისადმი ჩვენი მშობლების დამოკიდებულებებსაც კი.
– ახლაც ასე იცის… – მიყვებოდა სოფი მოხუც მამაზე. – დამინახავს თუ არა, მაშინვე სარდაფისკენ გარბის, რომ მტვრიანი ღვინის ბოთლი ამოიტანოს.
გავუღიმე – მასაც და ოთხმოცი წლის მამაჩემსაც, მშობლიურ მხარეში ჩემი ჩასვლის დღეს შინ გული რომ არ უჩერდება და ავტობუსის გაჩერებაზე მხვდება ხოლმე.
ქარი ისევ ქროდა. სოფი მეუბნებოდა, რომ წითელ ღვინოს თეთრი ერჩია. ბორდოს ღირსებას როგორ დაუკარგავდა, მაგრამ მაინც აღიარებდა, რომ ამძიმებდა, ახლობლებთან ყოფნით, ხანგრძლივი საუბრით სიამოვნების მიღებას უძნელებდა.
– შენ რომელი გიყვარს? – მკითხა და გაუხარდა, როცა ჩემი არჩევანი მისას დაემთხვა. – თეთრი. ვხვდებოდი.
ავუხსენი, რომ ძალიან იშვიათად ვსვამ და ისე ცოტას, მარტო ამოჩემებული ალბომის დასაწყისის მოსმენას რომ ჰყოფნის, ან რომელიმე ძველი პოეტის კრებულის მოძებნას და სამი-ოთხი ლექსის ხმადაბლა წაკითხვას. ბოთლის ძირში დარჩენილი წვეთები. ასეთ წუთებში არასდროს ავყოლივარ ცდუნებას, არასდროს მიმიწერია თუნდაც მოკლე წერილი მისთვის, ვისკენ გაწვდენილი ხელიც წიგნებს, ხუთსაფეხურიან გასაშლელ კიბეს, სიჩუმეს შეჩვეულ სხვა საგნებს თუ უნახავთ.
– რატომ? – თვალებში შემომხედა.
პასუხი ვერ გავეცი, სიტყვებს თავი ვერ მოვუყარე, სხვა ქუჩის ბინდში კი ამ ამბის მოყოლა დავიწყე:
– ძაღლი გვყავდა, რომელიც სულ ოდნავ შემთვრალსაც კი ვერავის იტანდა, უღრენდა, უყეფდა…
მინდოდა, ღვინის თემას დავბრუნებოდით.
თბილსა და მოსიყვარულეს, ლამაზსა და ძალიან გონიერს, ჩვენს კავკასიურ ნაგაზს ნაკლს ვერ გამოუძებნიდი, როგორი გამომცდელი თვალითაც უნდა შეგეხედა. გვეთამაშებოდა, ყველგან თან დაგვყვებოდა, თავის ენაზე გამუდმებით რაღაცას გვიხსნიდა და გვიმტკიცებდა. მამაჩემს აღმერთებდა – როცა ხედავდა, სხვისი ნათქვამი სიტყვა აღარ ესმოდა. ერთ ღამეს კი, გვიანობამდე გაგრძელებული ლხინიდან შინ დაბრუნებულს, მთვრალსა და გრძნობამორეულს, მოსაფერებლად დახრილს ხელზე გამეტებით უკბინა. თითქოს საძულველი უცნობი ყოფილიყო. თითქოს სიყვარულის წუთიც არასდროს გაეყოთ. ვიდარდე, ვიდარდე და მერე იმ ფიქრს მივყევი, უიმედობის ბნელი ტევრიდან როდის-როდის რომ გამოფარფატდა: მომხდარში ბრალი არავის ედო; მამაჩემს არ შეეძლო, საყვარელი არსების დანახვისას გრძნობა მთელი ძალით არ გამოეხატა, ძაღლს კი ისეთი ბუნება ჰქონდა, მთვრალი კაცი მტრად ესახებოდა და სიკეთეს რაღაც სხვად ხედავდა. ორივე იმ ხმის კარნახით მოქმედებდა, რომლის ჩახშობასაც ვერაფრით მოახერხებდა. ორივე მართალი იყო და ამ სიმართლეს გრძელი ჩრდილი გასჩენოდა, რომელსაც დიდხანს, გულდასმით უნდა დავკვირვებოდი…
რა აღარ მოვყევით მე და სოფიმ, საით აღარ გადავუხვიეთ ჩვენი მეგობრობის დასაწყისში, როცა დამთხვევები გვახარებდა და ყველა წვრილმანის დამახსოვრებას ვცდილობდით.
ნეტავ რის გამო იყო, რომ ჩვენი მაშინდელი საუბარი ღვინის გარშემო ტრიალებდა?
ოთახში შუქს ვაქრობ და ნახევრად დამწვარ სანთელს ვანთებ, რომელმაც სულების გამოძახება უნდა გამიადვილოს. კედლებზე მოთამაშე ჩრდილები სხვა დროსაც დამხმარებია იმ მანძილის ხელდახელ გაქრობაში, საყვარელ ადამიანებს რომ მაშორებს, მათ შორის მშობლებს, ვისაც პირობა მივეცი – ახალ წელს თქვენთან შევხვდები, ოთახს მოგირთავთ, უცხო, გემრიელ კერძებსაც გაგიკეთებთ-მეთქი. საღამო არ ჩაივლის, რიტუალური სატელეფონო მოკითხვისას ამ ნათქვამის გამეორება არ მომთხოვონ. მე კი ერთდროულად სამ ადგილას მინდა ყოფნა, სამგვარი სიხარულის განცდა: მამაჩემის მკერდზე თავის მიდება, მისი გულისცემის მოსმენა და მცირე ყოყმანის შემდეგ თქმა: „კარგი, ამაღამ დალიე ცოტა ღვინო, კარგი, რამდენიც გაგიხარდება, იმდენი…“; შუაღამისას სოფისთან ერთად წანწალი ნანტის ქუჩებში, ხიდებზე, მდინარის ნაპირებზე, ძილში წასული პატარა კუნძულის დახედვა, მოციმციმე წყლისთვის თვალის გაშტერება, ფრანგული წარწერების წაკითხვა და ენაზე სიტყვების შეჩერება – თითქოს ნუშისგულიანი კანფეტები იყოს… მესამე ნატვრა კი ძალიან უცნაურია, შესაძლებელს მთელი სიცოცხლით დაშორებული – მოწითალოდ ზურგდაფერილ მელიად გარდასახვა, ლამაზი კუდის რხევით დათოვლილ ბექობზე ასვლა და იქ იმ მეგობართან შეხვედრა, რომლის მონატრებულ სახესაც სიბნელეში ვხატავ ხოლმე. ვირბენდით, ვიცელქებდით, ნაკვალევს ისე ავურევდით, გამოცალკევება რომ შეუძლებელი გამხდარიყო, მხიარული ხმიანობით ზამთარის ცას გავბზარავდით, ცივი ჰაერით, მთვარის წმინდა შუქით დავთვრებოდით.
ირმა ტაველიძე – ღვინო და მელიების ღამე
სხვენის ოთახია – ისეთი პაწაწინა, როგორსაც მწერლები უხილავ თუ ნახევრად ხილულ, ძნელად წარმოსადგენ გმირებს გამოუძებნიან ხოლმე. აღწერა რომ ვცადო, ის სიტყვები უნდა გამოვიყენო, რომლებიც მკაფიო სურათის დასანახად გამოუსადეგარი იქნება: უცნაური, დახრილჭერიანი… ჭაღის ადგილას ჩამოკონწიალებული ნათურა და ძველი კიბე, რომელზე ფეხის დაუდგმელადაც სარკმლიდან ვერ გაიხედავ, ჩემი საცხოვრებლის მთავარი მშვენებაა. რა თქმა უნდა, წაკითხულ თუ წაუკითხავ წიგნებთან ერთად, რომელთა სვეტებიც იატაკიდან იწყება.
როცა ღვინის ბოთლს მჩუქნიან, ისეთ ადგილას ვინახავ, თვალში ხშირად რომ არ მომხვდეს, მაცდუნებელი იმედით რომ არ გამაბრუოს – გავხსნი და აქედან ამოსული ყოვლისშემძლე სული სამყაროს ისე დაატრიალებს, ყველაზე ახლოს იმასთან აღმოვჩნდები, ვინც ახლა ყველაზე შორს არის-მეთქი; გავხსნი და ეს ჩემი ოთახი გაზაფხულის მზით გამთბარ მინდვრად გადაიქცევა, სადაც გრძელკუდა, მოწითალოდ ზურგდაფერილი მელიებივით ვირბენთ და წინა ცხოვრებისა არაფერი გვემახსოვრება-მეთქი. ორ-სამ ბოთლზე მეტი არასდროს მიგროვდება ხოლმე – ხან საჩუქრად წაღება მიწევს, ხან მეგობრების გამასპინძლება. სტუმრების წასვლის მერე, როგორც ყველას, მეც ჩამომიწურავს სასმლის ბოლო წვეთები ჩემს ჭიქაში და წმინდა სიხარულის წუთებიც მქონია – როცა ეჭვის ნამცეცები ქრება და ვრწმუნდები, რომ ნისლში მოულოდნელად გაჩენილი ბილიკები საიმედოა, რომ გამბედაობა მეყოფა მათგან ყველაზე ვიწროს, ყველაზე თავბრუდამხვევის ასარჩევად.
ერთი საღამო მახსენდება. მაჩაბელსა და ახლომახლო ქუჩებზე სეირნობა, როცა ფრანგი მწერალი და თეატრის მსახიობი სოფი მერსერონი ბავშვობაზე, მშობლებზე, ნანტის კონსერვატორიაში გატარებულ წლებზე მიყვებოდა. უნდოდა, მნიშვნელოვანი არაფერი გამორჩენოდა და სიტყვების ქარში გამხვია. თვალწინ დამიდგა ოკეანისპირა სოფელი, სახლი ბაღით, სადაც უმცროს ძმასთან ერთად თამაშობდა, სარდაფი, რომლის სიღრმეშიც მამამისი ბორდოს ღვინოებს ინახავდა და სადღესასწაულო სუფრა ახლად შევსებული ჭიქებით, ორთქლადენილი კერძებით. თეთრი და წითელი ხელსახოცები. გრავირებული სამარილე. ფრთხილად უნდა ვყოფილიყავი, რომ სახელდახელოდ დახატულ ამ სურათში ისეთი ჩრდილები არ გაჩენილიყო, როგორიც მხოლოდ საბჭოთა ბავშვობიდან დამახსოვრებულ ნივთებს ჰქონდა. ერთმანეთს ვადარებდი შორეულ დროში დარჩენილ გასართობებს, ჩვენი ძმების მთავარ გატაცებებს, ძველ რიტუალებსა და ნაძვისხესთან შესასრულებელ სიმღერებს, თეატრისადმი, ლიტერატურისადმი ჩვენი მშობლების დამოკიდებულებებსაც კი.
– ახლაც ასე იცის… – მიყვებოდა სოფი მოხუც მამაზე. – დამინახავს თუ არა, მაშინვე სარდაფისკენ გარბის, რომ მტვრიანი ღვინის ბოთლი ამოიტანოს.
გავუღიმე – მასაც და ოთხმოცი წლის მამაჩემსაც, მშობლიურ მხარეში ჩემი ჩასვლის დღეს შინ გული რომ არ უჩერდება და ავტობუსის გაჩერებაზე მხვდება ხოლმე.
ქარი ისევ ქროდა. სოფი მეუბნებოდა, რომ წითელ ღვინოს თეთრი ერჩია. ბორდოს ღირსებას როგორ დაუკარგავდა, მაგრამ მაინც აღიარებდა, რომ ამძიმებდა, ახლობლებთან ყოფნით, ხანგრძლივი საუბრით სიამოვნების მიღებას უძნელებდა.
– შენ რომელი გიყვარს? – მკითხა და გაუხარდა, როცა ჩემი არჩევანი მისას დაემთხვა. – თეთრი. ვხვდებოდი.
ავუხსენი, რომ ძალიან იშვიათად ვსვამ და ისე ცოტას, მარტო ამოჩემებული ალბომის დასაწყისის მოსმენას რომ ჰყოფნის, ან რომელიმე ძველი პოეტის კრებულის მოძებნას და სამი-ოთხი ლექსის ხმადაბლა წაკითხვას. ბოთლის ძირში დარჩენილი წვეთები. ასეთ წუთებში არასდროს ავყოლივარ ცდუნებას, არასდროს მიმიწერია თუნდაც მოკლე წერილი მისთვის, ვისკენ გაწვდენილი ხელიც წიგნებს, ხუთსაფეხურიან გასაშლელ კიბეს, სიჩუმეს შეჩვეულ სხვა საგნებს თუ უნახავთ.
– რატომ? – თვალებში შემომხედა.
პასუხი ვერ გავეცი, სიტყვებს თავი ვერ მოვუყარე, სხვა ქუჩის ბინდში კი ამ ამბის მოყოლა დავიწყე:
– ძაღლი გვყავდა, რომელიც სულ ოდნავ შემთვრალსაც კი ვერავის იტანდა, უღრენდა, უყეფდა…
მინდოდა, ღვინის თემას დავბრუნებოდით.
თბილსა და მოსიყვარულეს, ლამაზსა და ძალიან გონიერს, ჩვენს კავკასიურ ნაგაზს ნაკლს ვერ გამოუძებნიდი, როგორი გამომცდელი თვალითაც უნდა შეგეხედა. გვეთამაშებოდა, ყველგან თან დაგვყვებოდა, თავის ენაზე გამუდმებით რაღაცას გვიხსნიდა და გვიმტკიცებდა. მამაჩემს აღმერთებდა – როცა ხედავდა, სხვისი ნათქვამი სიტყვა აღარ ესმოდა. ერთ ღამეს კი, გვიანობამდე გაგრძელებული ლხინიდან შინ დაბრუნებულს, მთვრალსა და გრძნობამორეულს, მოსაფერებლად დახრილს ხელზე გამეტებით უკბინა. თითქოს საძულველი უცნობი ყოფილიყო. თითქოს სიყვარულის წუთიც არასდროს გაეყოთ. ვიდარდე, ვიდარდე და მერე იმ ფიქრს მივყევი, უიმედობის ბნელი ტევრიდან როდის-როდის რომ გამოფარფატდა: მომხდარში ბრალი არავის ედო; მამაჩემს არ შეეძლო, საყვარელი არსების დანახვისას გრძნობა მთელი ძალით არ გამოეხატა, ძაღლს კი ისეთი ბუნება ჰქონდა, მთვრალი კაცი მტრად ესახებოდა და სიკეთეს რაღაც სხვად ხედავდა. ორივე იმ ხმის კარნახით მოქმედებდა, რომლის ჩახშობასაც ვერაფრით მოახერხებდა. ორივე მართალი იყო და ამ სიმართლეს გრძელი ჩრდილი გასჩენოდა, რომელსაც დიდხანს, გულდასმით უნდა დავკვირვებოდი…
რა აღარ მოვყევით მე და სოფიმ, საით აღარ გადავუხვიეთ ჩვენი მეგობრობის დასაწყისში, როცა დამთხვევები გვახარებდა და ყველა წვრილმანის დამახსოვრებას ვცდილობდით.
ნეტავ რის გამო იყო, რომ ჩვენი მაშინდელი საუბარი ღვინის გარშემო ტრიალებდა?
ოთახში შუქს ვაქრობ და ნახევრად დამწვარ სანთელს ვანთებ, რომელმაც სულების გამოძახება უნდა გამიადვილოს. კედლებზე მოთამაშე ჩრდილები სხვა დროსაც დამხმარებია იმ მანძილის ხელდახელ გაქრობაში, საყვარელ ადამიანებს რომ მაშორებს, მათ შორის მშობლებს, ვისაც პირობა მივეცი – ახალ წელს თქვენთან შევხვდები, ოთახს მოგირთავთ, უცხო, გემრიელ კერძებსაც გაგიკეთებთ-მეთქი. საღამო არ ჩაივლის, რიტუალური სატელეფონო მოკითხვისას ამ ნათქვამის გამეორება არ მომთხოვონ. მე კი ერთდროულად სამ ადგილას მინდა ყოფნა, სამგვარი სიხარულის განცდა: მამაჩემის მკერდზე თავის მიდება, მისი გულისცემის მოსმენა და მცირე ყოყმანის შემდეგ თქმა: „კარგი, ამაღამ დალიე ცოტა ღვინო, კარგი, რამდენიც გაგიხარდება, იმდენი…“; შუაღამისას სოფისთან ერთად წანწალი ნანტის ქუჩებში, ხიდებზე, მდინარის ნაპირებზე, ძილში წასული პატარა კუნძულის დახედვა, მოციმციმე წყლისთვის თვალის გაშტერება, ფრანგული წარწერების წაკითხვა და ენაზე სიტყვების შეჩერება – თითქოს ნუშისგულიანი კანფეტები იყოს… მესამე ნატვრა კი ძალიან უცნაურია, შესაძლებელს მთელი სიცოცხლით დაშორებული – მოწითალოდ ზურგდაფერილ მელიად გარდასახვა, ლამაზი კუდის რხევით დათოვლილ ბექობზე ასვლა და იქ იმ მეგობართან შეხვედრა, რომლის მონატრებულ სახესაც სიბნელეში ვხატავ ხოლმე. ვირბენდით, ვიცელქებდით, ნაკვალევს ისე ავურევდით, გამოცალკევება რომ შეუძლებელი გამხდარიყო, მხიარული ხმიანობით ზამთარის ცას გავბზარავდით, ცივი ჰაერით, მთვარის წმინდა შუქით დავთვრებოდით.